تاریخچه، نماد و آیین شب یلدا

شب یلدا و دورهمی آن جزو بهترین رسومی است که هر سال ما ایرانی‌ها را دور خانواه‌های‌مان جمع کرده است. اغلب ما با وجود مشغله‌های زیادی که داریم باز هم از چند روز قبل برای این شب به یاد ماندنی برنامه‌ریزی می‌کنیم تا کنار عزیزان خود باشیم. در این مطلب از شبکه‌ی تخفیف راکبی قرار است، ازآداب و رسوم جالب شب چله صحبت کنیم.

از تاریخچه یلدا چه می‌دانید؟

با قطعیت نمی‌توان مشخص کرد که ایرانی‌ها از چه سالی شب چله گرفتند اما باستان‌شناس‌ها ظروفی سفالی از حدود 7 هزار سال پیش را کشف کردند که نقوش حیوانی ماه‌های ایرانی همچون عقرب و قوچ داخل این ظرف‌ها هک شده بود. بنابراین باستان‌شناسان معتقدند که آیین مربوط به شب یلدا را تا 7 هزار سال قبل می‌توان رصد کرد. با این حال باید این شب و شب‌نشینی آن را حدود 500 سال قبل از میلاد به رسمیت بشناسیم، زیرا در همان سال‌ها و در زمان داریوش یکم بود که در تقویم رسمی ایرانیان ثبت شد، تقویمی که   شامل گاه شماری مصری‌ها و بابلی‌ها است.

آخرین شب پاییز بلندترین شب سال است. شاید بلندی این شب آنقدر کم باشد که اصلا به چشم نیاید اما بهانه‌ای است که خانواده‌ها را دور هم جمع کند و تا دیروقت جشن بگیرند. این شب که جایگاه ویژه‌ای بین مردم ایران دارد، جنبه‌های نمادین زیادی دارد. افسانه‌ها و قصه‌های زیادی در ادبیات و حتی تاریخ ما به آخرین شب پاییز اشاره دارد.

نمادهای شب چله

مردم با جمع شدن دور نزدیکان و اقوام سعی می‌کنند اوقات خاطره‌انگیزی را رقم بزنند تا تاریکی و سردی زمستان و اندوه غیبت خورشید روحیه‌ی آنها را برای روزها و شب‌های سرد پیش رو حفظ کند. طبق سنت‌های دیرینه و آیین کهن اولین روز زمستان شاهان ایرانی تاج خود را درمی‌آوردند. از تخت شاهی پایین می‌آمدند و با جامه‌ای سفید به دل صحراهای پوشیده از برف می‌رفتند. در این روز هم‌زمان با ترک تخت پادشاهی توسط شاه، تمام خدمتکاران، برده‌ها، نگهبانان و درباری‌ها هم در شهر مثل هم و برابر زندگی می‌کردند. مردم کل شهر آزادانه و به دور از شان و مقام با یکدیگر در یک جایگاه بودند.

انار، نماد شب چله

آخرین شب پاییز افراد مسن فامیل با قصه‌هایی که تعریف می‌کنند، شما را به خاطرات دور گذشته می‌برند. باقی اعضای خانواده هم دور آنها جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه، آجیل و انار و شیرینی این شب طولانی را سر می‌کنند. اما تا به حال فکر کرده‌اید چرا انار باید نماد شب چله باشد؟ انار میوه‌ای پر از دانه است. در گذشته دانه نماد باروری بوده است. بنابراین در شب یلدا با خوردن این میوه‌ی سرخ نمادین، زمستان را به امید باردهی و برکتی که قرار است بهار به آنها بدهد، سر می‌کردند. خوردن هندوانه در رسوم باستانی خیلی معمول نبوده است، زیرا در ایران باستان هندوانه وجود نداشت. این میوه‌ی تابستانی در سده‌های اخیر از کشور هند به ایران وارد شد و با پرورش آن در ایران، زمستان ایرانیان را هم شیرین کرد.

آداب و رسوم آخرین شب پاییز

برپایی آتش،  قصه‌گویی ریش سفیدان و بزرگان،خوردن تنقلات و فال گرفتن با دیوان حافظ از جمله کارهایی است که ایرانی‌ها در این شب بلند انجام می‌دادند. برخی رسوم هنوز هم پابرجا است اما آدابی مثل آتش روشن کردن دیگر منسوخ شده است. دلیل روشن کردن آتش در ایران باستان این بوده است که نماد خورشید، گرما و روشنی، آتش بوده است. مردم ایران باستان برای رفع نحسی سرما در ابتدای این فصل با روشن کردن آتش، تاریکی‌ها و نیروهای اهریمنی را از محافل گرم خود دور می‌کردند.

قصه‌خوانی و مثل‌گویی در شب یلدا هنوز هم رایج است. قصه‌ها و افسانه‌هایی که بزرگ‌ترها از قهرمان‌ها تعریف می‌کردند، شجاعت مبارزه با سرما و سختی زمستان را در دل آنها زنده می‌کرد. هر شهر و روستا با قصه‌ها و داستان‌های قوم خود، این شب طولانی را برای خانواده‌شان خاطره‌انگیز می‌کردند. غزلیات حافظ و شاهنامه هم در سده‌های اخیر پای‌شان به سفره‌ی این شب باز شد.

خوراکی‌های شب یلدا

دوران گذشته مرددم سفره‌ای به اسم میَزد پهن می‌کردند و میوه‌های تازه و خشک را سر سفره قرار می‌دادند. علاوه بر میوه، آجیل و یا به اصطلاح زرتشتیان لُرک هم جزو خوراکی‌هایی هست که در شب چله صرف می‌کردند. انواع و اقسام شیرینی‌هایی که در منزل بود، در این شب سر سفره‌ی یلدا گذاشته می‌شد و تا نیمه‌های شب، این مهمانی برقرار بود.

کلام آخر

در روزگاری که مهمانی‌ها و دید و بازدید فامیل کم‌رنگ‌تر از گذشته شده، پاسداری چنین سنت‌های قدیمی، می‌تواند موجب گرمی روابط خانوادگی شود. بریز و بپاش‌های آنچنانی که باعث دوری خانوده‌ها و فامیل شده است، نباید جانشین آیین‌های ساده و پاک ایرانیان شود.ما هم امیدواریم شب یلدا را فارغ از هرگونه کدورت و تجملی به بهترین شب سال خود درآورید.

شب یلدا شب فر و کیان است

نشان از سنت ایرانیان است