فیروزه‌کوبی: ترکیب منحصربه‌فرد سنگ و فلز

سنگ زیبای فیروزه از دیرباز مورد توجه همگان قرار گرفته است و شاید مهم‌ترین دلیل محبوبیت آن، رنگ زیبا و متنوع فیروزه باشد. البته خواص بسیاری نیز برای این سنگ ذکر شده است.  فیروزه‌کوبی یکی از معدود شاخه‌های صنایع دستی است که از جذابیت بهترین محصولات صنایع دستی برخوردار است. این هنر به دلیل هماهنگی خوب رنگ‌ها، هنری خارق العاده به حساب می‌آید. سنگ فیروزه در کشورهای مکزیک، مصر، آمریکا و ایران یافت می‌شود که بهترین و مرغوب‌ترین نوع آن مربوط به کشور ایران است.

در ادامه‌ی این مطلب از بلاگ شبکه تخفیف راکبی به معرفی این هنر پرطرفدار پرداخته‌ایم.

تاریخچه

قدمت فیروزه‌کوبی به حدود شصت سال قبل می‌رسد، در آن زمان شخصی به نام یوسف حکمیان معروف به محمدرضا در مشهد کار فیروزه‌کوبی روی زینت‌آلاتی مانند دستبند، گل سینه، گوشواره و… را شروع کرد و حدود بیست سال بعد این صنعت توسط شخص دیگری به نام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد. در این هنر زیبا سنگ‌های فیروزه با نظم و زیبایی خاصی به شکل موزاییکی کنار هم و روی سطح اشیای تزئینی، ظروف و زیورآلات برنجی، مسی و نقره چیده می‌شوند. هنر فیروزه‌کوبی محصول خوبی از صنایع دستی را پدید می‎آورد که از چندین جهت ارزشمند است. این اثر علاوه بر ارزش هنری و زیبایی به دلیل وجود سنگ فیروزه و فلزهای با ارزش مانند مس، برنج و نقره، از نظر مادی ارزشمند است.

فیروزه‌کوبی چیست؟

روشی که امروزه به آن فیروزه‌کوبی می‌گوییم درواقع روش بهسازی فیروزه‌های باطله است. در این روش فیروزه‌های کوچک به هم چسبانده و پس از پولیش با اسپری کیلر جلا داده می‌شود. روش بهسازی ترکیبی فیروزه  (Reconstitution turquoise)  یا فیروزه‌کوبی برای همه‌ی گوهر سنگ‌ها به غیر از الماس قابل اجرا است.

درواقع این هنر چینش نامرتب تکه‌سنگ‌های سبز‌آبی فیروزه بر روی مس، نقره، طلا، برنج، برنز و حتی ورشو است که در ابتدا تنها به ساخت زیورآلات محدود می‌شد و به مرور به وسایل کاربردی روزمره مانند قندان، شکلات‌خوری، گلدان و بسیاری ظروف دیگر رسید.

انواع سنگ فیروزه به کار رفته در فیروزه‌کوبی

در تقسیم‌بندی فیروزه از لحاظ کیفیت و رنگ، این سنگ به دو نوع فیروزه‌ی گچی و سبزآبی تقسیم می‌شود که فیروزه‌های سبزآبی خودشان به دو دسته‌ی متوسط و مرغوب تقسیم می‌شوند.

مراحل انجام کار

کار فیروزه‌کوبی چند مرحله دارد که در ادامه به‌ترتیب مراحل انجام کار نام برده شده است:

• ساخت و پرداخت جسم مسی

در این مرحله پس از طراحی جسم مورد نظر توسط فیروزه‌کوب، سفارش ساخت به مسگر داده می‌شود. بعد از ساختن شیء مورد نظر، برای انجام مراحل زرگری و خم‌کاری به خم‌کار سپرده می‌شود و در این مرحله توسط دستگاه‌های خم‌کاری روی شیء مسی فرورفتگی و برآمدگی‌هایی که به خم معروف است ایجاد می‌شود تا پایه یا زمینه‌ای برای نصب فیروزه روی اشیاء فراهم شود.

• چسباندن فیروزه روی اشیاء

هنرمند فیروزه‌کوب قطعات ریز فیروزه را شست‌وشو می‌دهد و به‌وسیله‌ی غربال از هم جدا می‌کند. سپس با هنرمندی و ظرافت به‌وسیله‌ی لاک (نوعی چسب) و حرارت زیاد روی جسم موردنظر می‌چسباند و آن‌ها را با فشار روی لاک محکم می‌کند.

• پرداخت نهایی کار و تراش

در این مرحله صیقل‌کاری برای پاک کردن لاک قهو‌ه‌ای اضافی که در اثر حرارت روی فیروزه را پوشانده است انجام می‌شود. صیقل دادن سنگ‌های نامنظم فیروزه به‌وسیله‌ی تیغ الماسه انجام و در این مرحله حدود نیمی از سنگ فیروزه تراش داده می‌شود. بعد از آن کار برای پرداخت نهایی سمباده زده می‌شود و برای قابل شستشو بودن مس، لایه‌ای از پلی‌استر روی آن پاشیده می‌شود که بعد از پایان این مرحله اشیای مسی موردنظر دارای سطح موزاییکی از سنگ‌های فیروزه هستند.

نگهداری ظروف فیروزه‌کوب

اشیای فیروزه‌کوب شاید تا دویست سال دوام داشته باشند، اما دو چیز به آن‌ها صدمه وارد می‌کند:
ضربه خوردن که در اثر افتادن به ‌وجود می‌آید و در این صورت فیروزه‌های موزاییک‌شده در اثر افتادن و برخورد با زمین می‌شکنند و از جای خودشان درمی‌آیند.

روغن یا مواد روغنی رنگ آبی فیروزه را بدرنگ و کدر می‌کند.

کلام آخر

سنگ فیروزه از زیبا‌ترین و پرطرفدارترین سنگ‌ها در جهان به شمار می‌رود و یکی از زیباترین هنرهایی که از سنگ فیروزه مشتق می‌شود فیروزه‌کوبی است. رنگ خاص آبی و جذاب سنگ فیروزه به علت وجود عنصر مس در آن است و به محصولاتی که درنهایت از آن ساخته می‌شود جلوه‌ی زیبا و دلنشینی می‌بخشد.